Szczególne przypadki
użycia rodzajnika cz. I
Istnieje szereg szczególnych sytuacji, w których użycie rodzajnika - głównie określonego - jest bądź dowolne, bądź obowiązkowe, bądź wreszcie wykluczone. Wymienimy najważniejsze z nich.
Nazwy własne osobowe - imiona, nazwiska - są z reguły używane bez rodzajnika.
Ponieważ odnoszą się do osób jednostkowych, przyjmuje się je jako już określone:
Clara e Diego tornano a Roma fra una settimana.
Clara i Diego wracają do Rzymu za tydzień.
Le novelle di Boccaccio sono tradotte in moltissime lingue.
Per fortuna Francesco mi aspettava all'aeroporto.Z rodzajnikiem - określonym - występują jednak nazwiska kobiet:
la Callas, la Deledda, la Lorenoraz nazwiska w liczbie mnogiej:
i Borgia, i Medici, gli Sforza.Natomiast przed nazwiskami mężczyzn rodzajnik może być użyty, ale też często nie jest stosowany:
Abbiamo incontrato (il) Bianchi. Spotkaliśmy pana Bianchi.
Nie ma ścisłej reguły przy stosowaniu rodzajnika przed nazwiskami sławnych osób; w jednych przypadkach rodzajnik częściej jest używany:
l'Ariosto, il D'Annunzio, il Manzoni, il Verga(ale można go opuścić), w innych jest on z użycia wykluczony:
Colombo, Garibaldi, Pirandello, Puccini.Również przydomki (
soprannomi) mogą mieć rodzajnik lub mogą występować bez rodzajnika:
il Botticelli, il Tintoretto;
natomiast
apellativa wskazujące pochodzenie rodzajnik mieć muszą:
il Nazzareno (Jezus Chrystus), l'Astigiano (Vittorio Alfieri), il Perugino (Pietro Vannucci).
Wreszcie nazwy osób użyte w sensie przenośnym (porównanie, postać tytułowa, dzieło autora itp.) są poprzedzone - w zależności od konkretnego przypadku - rodzajnikiem określonym:
Ecco il Modigliani che volevi vedere. Oto Modigliani, którego chciałeś zobaczyć.
Il Dante (=La Divina Commedia) che mi hai regalato...
Si sta rappresentando l'Amleto.- lub nieokreślonym:
Crede di essere un Einstein. Myśli, że jest Einsteinem.
Il museo ha acquistato un Picasso.Nazwy geograficzne mogą występować z rodzajnikiem lub bez niego.Pojawia się tu wiele niekonsekwencji. Podamy jedynie najogólniejsze tendencje dla omawianego zjawiska.
Nie przyjmują rodzajnika:
- nazwy miast: Bari; Cividale; Firenze; Giardini Naxos; Napoli (ale: L'Aquila, L'Avana, il Cairo, La Spezia); poza wypadkiem, gdy występują z przydawką lub dopełnieniem: la Firenze dei Medici "Florencja Medyceuszy"; la Cracovia rinascimentale, la nebbiosa Londra, una Palermo di altri tempi, la Roma dei papi;
- nazwy małych wysp: Capri, Malta
Wymagają natomiast rodzajnika:
- nazwy rzek: l'Adige; l'Arno, ale: Val d'Arno, bagnarsi in Arno; il Po; la Senna; il Tevere; la Vistola;
- nazwy jezior: il Como; il Garda; il Trasimeno;
- nazwy gór: le Alpi; gli Appennini; i Carpazi; le Dolomiti; i Tatra; l'Amariana, il Gran Sasso, il Monte Bianco;
- nazwy dużych wysp: la Corsica; il Madagascar; la Sardegna; la Sicilia (ale: Creta, Sumatra);
- nazwy kontynentów: L'America, L'Antartide, L'Europa;
- krajów (państw): la Croazia, la Francia, la Germania, la Gran Bretagna, l'Italia, la Lettonia, la Polonia, gli Stati Uniti;
- regionów, krain: la Basilicata, la Calabria, la Campania, il Lazio, la Toscana, il Veneto, la Pomerania, la Scandinavia, la Slesia, il Sahara.